Serie kunstwerken, video installaties en kunst in het sociale domein/ openbare ruimte.

– In een wijk als het Nieuwe Westen in Rotterdam, waar bewoners vaak niet de financiële middelen hebben om elkaar in het cafe of het theater te ontmoeten, zijn pleinen voor veel mensen de enige ontmoetingsplek. Maar helaas is er bij de ontwikkeling van dit gebied amper gedacht aan de gebruikers. Dit heeft geresulteerd in een groot aantal kale asfaltpleinen met een groot hek er omheen waar niemand graag verblijft, laat staan de moeite neemt een ander te ontmoeten.
In opdracht van de sociale woningbouw coöperatie Woonbron-Maasoevers deed ik onderzoek naar deze lege pleinen. Dit resulteerde in de documentaire ‘Tideman’ waar bewoners van en instanties rondom het plein (de bewonersorganisatie, Thuis Op Straat / Duimdrop, naschoolse opvang, kinderdagverblijf, 55+ complex, buurtcentrum, basisschool) aangeven hoe zij zich beter vertegenwoordigd zouden voelen. Ze schetsen een beeld van wat er nodig is om het plein werkelijk een ontmoetingsplek voor de verschillende soorten mensen te laten worden.
Na aanleiding van deze documentaire heeft de woningbouw cooperatie stappen gezet het plein leefbaar voor de bewoners te maken; bankjes voor de ouderen, voetbaldoelen voor de kinderen etc.

Video installatie 3x 8minuten Tidemanplein
(meer informatie onder de video en foto’s)

 
Een tweede werk dat uit dit onderzoek kwam, is De Erfenis .
Een gesprek tussen de kunstenaar en de vertrekkende directeur van Woonbron – Maasoevers over de visie van de directeur op ontmoetingsplekken is gegraveerd in 450 spiegels. Elk van de 450 medewerkers van deze Rotterdamse sociale woningbouwcorporatie heeft één van deze spiegels gekregen. Op deze manier is iedereen individueel verantwoordelijk om de verschillende delen die samen de som van de erfenis van de gepensioneerde directeur vormen, bij elkaar te brengen.
De gesprekken begonnen met de wandelingen door het Nieuwe Westen, een wijk die al dertig jaar onder sociale woningbouwbeleid van de directeur valt. Daar komen we de fouten in de stad. In de jaren tachtig, ten tijde van de stadsvernieuwing, heeft men in Rotterdam grote hoeveelheden huizenblokken gesloopt om pleinen te creëren. In wijken als het Nieuwe Westen, waar men niet de financiële middelen heeft om elkaar in het café of het theater te ontmoeten, zijn deze pleinen voor veel mensen de enige ontmoetingsplek.
Maar helaas zijn deze pleinen geen werkelijke ontmoetingsplekken geworden. De verschillende instanties die zorg moesten dragen voor de ontwikkeling van deze plekken bleken niet instaat te ontstijgen aan hun afzonderlijke werkterrein. Er is weinig samenwerking geweest en amper gedacht aan de gebruikers van de gebieden. Dit heeft geresulteerd in een groot aantal kale asfaltpleinen met een groot hek er omheen. Aan het credo ‘Rotterdam schoon en veilig’ was voldaan.

De conclusie van de analyse van de erfenis van de directeur was dat deze zich juist in de openbare ruimte, in “zijn wijk”, moest afspelen. De werknemers zouden een deel van de verantwoordelijkheid over zijn erfenis, het plein krijgen.

Een gedeelte van de verantwoordelijkheid rust ook bij Woonbron – Maasoevers. Zij beheren alle woningen rondom het plein. Om deze verantwoordelijkheid en de erfenis van de directeur voor de 450 werknemers visueel te maken hebben zij alle 450 een spiegel gekregen. Op deze spiegel zijn twee teksten gezandstraald. De eerste is het gesprek met van de kunstenaar en directeur; dit gaat over verantwoordelijkheid nemen en het opgeven van eigen koninkrijkjes voor het grotere geheel. Daarin gespiegeld is een verhaal uit de Onzichtbare steden van Italo Calvino; dit gaat over onzichtbare verbindingen tussen mensen in de stad Raissa.
Het eerste verhaal vertegenwoordigt de directeur zelf en is eigenlijk de beleidsmatige visie op de stad en haar ontmoetingsruimten. Het tweede vertegenwoordigt de artistieke visie en achtergrond van de kunstenaar.
Door elke werknemer één vierhonderdvijftigste van het verhaal te geven, een spiegel waarin eigen portret samenvalt met de erfenis, draagt een ieder samen de verantwoordelijkheid voor de erfenis, en daarmee voor het plein.
De spiegeltjes vormen eigenlijk een ontmoeting tussen de directeur en de kunstenaar. Daarnaast komen visie van de directeur en definitie van kunst van de kunstenaar in dit werk samen. Kunst is dat, wat meer is dan de som der delen. Een muziekstuk is meer dan een verzameling noten, een schilderij meer dan een verzameling lijnen. Het beleid bij een woningbouwcoöperatie is meer dan de verantwoordelijkheid alleen van een dak boven het hoofd.

(meer informatie onder de foto’s)

Een laatste werk dat uit dit onderzoek is gekomen, is een schetsvoorstel voor een interactief kunstwerk op het plein, getiteld Tideman Netwerk, een interactief netwerk van 3 spiegels (diameter 1.5 meter) buiten en 3 binnen op het Tidemanplein in Rotterdam West.

Organisaties en bewoners rondom het Tidemanplein in Rotterdam worden letterlijk met elkaar verbonden via een interactief netwerk van periscopische spiegels. Het bejaardentehuis, de basisschool en het buurthuis krijgen een inpandige spiegel. Deze kan bewogen worden en is verbonden met eenzelfde soort spiegel buiten op het plein. Vanuit alle organisaties/plekken kan men via spiegels (net als spionnetjes bij voordeuren) om hoeken en over huizen heenkijken en een visueel contact leggen met het plein.
Vice versa kan men vanaf het plein door het bewegen van de spiegels contact maken met bijvoorbeeld het bejaardentehuis of de basisschool.
‘s Avonds worden er vanuit de verschillende plekken lichtbundels op de inpandige spiegels geschenen. Vanuit alle zijden van het plein komen de gekleurde lichtbundels via de spiegels samen op het plein. Door additieve kleurenmenging ontstaat zo een natuurlijk witte verlichting.
(meer informatie onder de video)

Tussen 2001-2004 heb ik met Woonbron Maasoevers, TNO Delft en SAR Architecten samengewerkt het bovenstaande voorstel voor het kunstwerk ‘Tideman Netwerk’ te realiseren. Helaas is het plan (op dit moment) om technische redenen onuitvoerbaar gebleken.